Mijd politici die veelal woedend zijn. Ze parasiteren op boze gevoelens: je identificeert jezelf met die vertoornde volksvertegenwoordiger en voelt je even gezien. Maar het deugt niet. Het antwoord op woede is niet nóg meer woede, maar een milde geest die vrede wenst te stichten.
“U hebt geen moreel kompas.” Wie dat zegt, veronderstelt het bestaan van een ‘moreel noorden’. Het geweten is hier als een kompasnaald: de mens vermoedt een goed en kwaad dat los van onze willekeur bestaat. Maar daarmee besef je hopelijk ook dat jíj niet de maat der dingen bent.
Er zijn momenten in het leven waarop je op jezelf bent aangewezen. Natuurlijk, er zijn gidsen, maar dat eenzame ogenblik waarin jíj de keuze moet maken blijft. Zoals Dante schrijft in de tweede zang van Inferno: “[E]n ik alleen, maakte mij gereed om de strijd te doorstaan […].”
Altijd bereid!
Mijn gedachte én hoop is juist dat deze oorspronkelijke vreugde – ondanks alles – deel blijft van het verhaal dat ieder leven schrijft.
Van een éénjarige kun je veel leren. Bijvoorbeeld dat er een oorspronkelijke levensvreugde bestaat waarmee je zelf ooit volkomen vertrouwd was.
Als ik slechts — zoals nu de suggestie is — moest leren lezen voor de arbeidsmarkt of het begrijpen van overheidsbrieven, dan zou ik er ook de brui aan geven. Geef kinderen een reden om te lezen: schenk ze een groot verhaal — leer ze niet overleven, maar iets om voor te leven.
De grootste bedreiging voor de democratische rechtsstaat is misschien wel de oppervlakkigheid van de tirannieke amusementscultuur die het westen in haar greep heeft. Maar let wel: met spel, show en spektakel wordt geen staat geleid, geen gemeenschap gebouwd en geen recht gedaan.
Consider how your souls were sown: you were not made to live like brutes or beasts, but to pursue virtue and knowledge. – Dante Alighieri, Inferno, 26.118-120.
“En laten we ervan doordrongen zijn, dat ieder atoompje haat, dat wij aan deze wereld toevoegen, haar onherbergzamer maakt dan ze al is.” – Etty Hillesum, in haar dagboek op 23 sept. 1942.
